Oficjalne otwarcie placówki muzealnej odbyło się 3 października 1980 r., Zarządzeniem Rektora UMCS powołany został wówczas Zakład Nauk Pomocniczych Historii i Bibliotekoznawstwa z Pracownią „Muzeum UMCS”.
Muzeum uniwersyteckie posiada profil historyczny i poprzez realizację funkcji kumulacyjnej, poznawczej, dokumentacyjnej i dydaktyczno-wychowawczej przedstawia w miarę wierny obraz życia Uniwersytetu w wielu płaszczyznach, prezentując przeszłość i teraźniejszość uczelni. W Muzeum zlaneżć możemy dokumentację ikonograficzną Uniwersytetu oraz obiekty materialne tworzone w Uniwersytecie, wykorzystywane w bieżącej działalności. Ważną grupę gromadzonych obiektów stanowią dzieła sztuki współczesnej, głównie rysunki, grafiki i ekslibrisy. W Muzeum gromadzi się również wycinki prasowe z prasy lokalnej i krajowej, które dotykają różnych aspektów życia Uniwersytetu. Stanowią one podstawę tworzenia bibliografii UMCS. Zbiory Muzeum są udostępniane do celów naukowych i wydawniczych na ogólnie stosowanych zasadach wynikających z przepisów o muzeach i ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.