Juliusz Cezar (Julius Caesar, USA 1953) 2 godz. wg dramatu Williama Szekspira pod tym samym tytułem
- Reżyseria – Joseph Mankiewicz
- Obsada: Louis Calhern, Marlon Brando, James Mason i inni
Kurator cyklu – dr hab. Rafał Szczerbakiewicz
Współdziałanie przemocy i porządku społecznego jest częstym tematem w sztukach historycznych Szekspira, ale także w jego wizjach przedchrześcijańskiego Zachodu. Taki jest szekspirowski „Juliusz Cezar”, który stał się budulcem fascynującego thrillera politycznego amerykańskiego kina. Wersja filmowa tego politycznego szekspirowskiego dramatu znalazła swe spełnienie w niepokojąco rezonującej aktualizacji. Wydarzenia polityczne XX wieku stały się inspiracją Josepha Mankiewicza nieprzypadkowo w 1953, u szczytu zimnej wojny i radykalizacji bipolarnego konfliktu dwóch ideologii nowoczesnych. „Juliusz Cezar” w filmowej adaptacji nie tylko spogląda wstecz na dzieje totalitarnego nazizmu, ale z perspektywy świata komunistyczno/liberalnego rozważa też konsekwencje klęski nazistowskiej utopii. Atmosfera totalitarnego zagrożenia obejmuje w diegezie filmu różne warstwy opowieści. Dzieje walki Antoniusza o koronę Cezara w republice. Ale też wysiłki Kasjusza, który przekonuje Brutusa, do gwałtownej radykalizacji metod politycznych, aby powstrzymać Cezara na jego drodze do jedynowładztwa.
Aktorskie osiągnięcie Marlona Brando w roli Antoniego zaskoczyły w swoim czasie wszystkich; krytycy i publiczność, którzy sądzili, że ekspresja aktora ogranicza się do ponurego, niewyraźnego bełkotu i libidalnego wycia, nie byli przygotowani na tak rewelacyjne odegranie na ekranie czystej Makiawelicznej przebiegłości. Antoniusza w interpretacji Brando motywuje ekstremalne pragnienie władzy i nic więcej: jego poparcie dla Cezara, jego chytre negocjacje z zabójcami Cezara i jego publiczny elegijny teatr podczas pogrzebowej mowy są popisem czystej i pragmatycznej polityczności, walki o władze samej w sobie. Krótko po rozpoczęciu swej retorycznej oracji Antoniusz - Szekspira przerywa, by odzyskać samokontrolę i pozwolić swojemu ludowemu audytorium wchłonąć i skomentować słowa, które już wypowiedział. Antoniusz Brando odwraca się w tym momencie tyłem do tłumu – pozornie aby ukryć swe wzruszenie. Mankiewicz pozwala nam spojrzeć na jego odwróconą twarz, którą wypełnia nie smutek, ale zimna radość, z efektu i wpływu, które jego słowa i gesty już wywarły. Takich twórczych ingerencji jest w filmie wiele więcej. Szekspir jest w filmie najważniejszą ale niejedyną inspiracją. Mankiewicz nie ogranicza się tylko do tekstu dramatu. Korzysta również z tekstu z Plutarcha, cytowany na ekranie – rozszerza kulturowe konteksty i ekstrapoluje sensy dramatu. Co ciekawe do tej samej politycznej epoki świata i tej samej tematyki triumfalnie powróci po kilku latach w swym legendarnym gigancie historycznym „Kleopatra” (1963).
AKADEMIA ZAPOMNIANYCH ARCYDZIEŁ FILMOWYCH – Trans-Literacje
Szanowni Państwo, sztuka filmowa w obrębie projektu nowoczesnej cywilizacji jawiła się jako synkretyczne złożenie najlepszych możliwości i tradycji artystycznej ekspresji literatury, teatru, malarstwa, muzyki etc. W konstrukcji masowej cywilizacji niemal miała zastąpić wszystkie sztuki tradycyjne. Nie da się jednak ukryć, że klasyczne kino w poszukiwaniu ciekawych dla widza tematów całymi garściami czerpało z narracyjnych zasobów historii literatury. Od zarania swych 100-letnich dziejów kino eksploatowało problematykę ekranizacji i adaptacji dzieła literackiego na ekranie. Na początku ekranizacje były oczywiście dość schematyczne i odtwórcze. Wczesne filmoznawcze teorie „przyliterackości” filmowej narracji sugerowały, że filmowe opowiadanie winno wiernie naśladować literackie techniki. Z czasem opinie takie były dekonstruowane i korygowane przez ekranowe eksperymenty awangardy i kina autorskiego. Doświadczenia kina artystycznego nie pozostawały bez echa w Hollywoodzie. Tak ambitni i utalentowani twórcy jak Wyler, Ford, Huston, Stevens, Mankiewicz, Minelli czy Kramer nie ustawali w swoistym wyścigu z literaturą – wytrwale walcząc z utartą opinią, że filmowa adaptacja niemal musi być wtórna i płaska wobec literackiego pierwowzoru. W naszym tegorocznym cyklu będziemy obserwowali TRANSFORMACJE językowego medium literatury w skomplikowaną strukturę filmowego wehikułu. Zagłębiając się w dzieje dźwiękowego kina anglosaskiego od lat 30-tych do lat 70-tych spróbujemy pokazać reprezentatywne przykłady wiernych ekranizacji, a z drugiej strony adaptacyjne wariacje ilustrujące różnorodne możliwości filmowości. Zależy nam na zobrazowaniu współdziałania obu sztuk i zarazem ich wzajemnie uzupełniającej się wrażliwości w mimetycznych efektach opisywania świata. Różnice między artystycznym językiem literatury i filmu, a zarazem zasadniczą jedność w obrębie przekazu głębokich treści najcelniej odzwierciedlą przykłady uznanych adaptacji wybitnych utworów literackich, tak by oba artystyczne media były siebie godne, a czasem wręcz wobec siebie konkurencyjne. Zapewniamy Państwa, że tegoroczny program wypełnią dzieła spektakularne, fascynujące, poruszające i dające po latach od ich powstania wciąż świeży namysł nad ludzkim światem.
