Zdarzenie w Ox-Bow (The Ox-Bow Incident, USA 1943) 75 min.
- Obsada: Henry Fonda (Gil Carter), Dana Andrews (Donald Martin), Mary Beth Hughes (Rose Mapen), Anthony Quinn (Juan Martinez), William Eythe (Gerald Tetley), Henry (Harry) Morgan (Art Croft), Harry Davenport (Arthur Davies), Frank Conroy (major Tetley), Marc Lawrence (Jeff Farnley) i inni
- Scenariusz – Lamar Trotti wg opowiadania Waltera Van Tilburga Clarka
- Reżyseria – William A. Wellman (inne jego filmy: Beau Geste, Dama z rewii, Żołnierze, Magiczne miasto, Beztroskie lata)
- Odmiana noir – horse opera
- Motywy noir: zemsta, ofiary przeznaczenia, fatalizm, wina
Amerykański „czarny” western i dramat z roku 1943. Rzadki wypadek, w którym gatunek westernu łączy się z konwencją, estetyką i ideologią Noir. Fabuła filmu powstała na podstawie niewielkiego opowiadania, które w filmowej przeróbce nabrało uniwersalnie metaforycznego wymiaru. W niewielkim miasteczku na Dzikim Zachodzie jeden z farmerów został zamordowany, a jego bydło zostało skradzione. Mieszkańcy postanawiają dokonać samosądu i wyruszają w pościg za przestępcami. Obraz Williama A. Wellmana to jeden z lepszych westernów w historii kina, ponadczasowe dzieło, które zasadniczo omija przygodowość gatunku, koncentrując uwagę widzów na problematyce etycznej i społecznej. Zasadniczym tematem są tutaj prawa człowieka w obliczu niejednoznaczności moralnych ocen postępowania. Ani Henry Fonda, ani Dana Andrews nie są w tym filmie głównymi postaciami, i właściwie żaden z bohaterów nią nie jest. Fabuła filmu oparta jest na relacjach między wieloma postaciami, z których każdy odgrywa swoją część moralitetowej opowieści o sprawiedliwości. Fonda spina te wszystkie cząstkowe ludzkie mikronarracje jako sceptyczny obserwator ludzkiego świata. Ze swoim sławnym niepokojącym spojrzeniem idealnie się odnajduje w powolnym i ponurym Noir klimacie tego westernu. Atutem obrazu jest też świetna muzyka Cyrila J. Mockridgea. Obraz inspirował twórców „12 gniewnych ludzi”, który powrócił po latach do tej samej problematyki etyczno-społecznej w konwencji kina prawniczego.
Sławne filmowe sceny Noir: Kiedy sędzia grozi aresztowaniem przestępcom utrudniającym wymierzanie sprawiedliwości, jeden z nich ironicznie odpowiada: „Nie można utrudniać, czegoś co kompletnie nie działa”.
AKADEMIA ZAPOMNIANYCH ARCYDZIEŁ FILMOWYCH – KOLORY „NOIR”
Powstanie sugestywnej odmiany kina sensacyjno/gangsterskiego zwanej Noir (po polsku po prostu „czarnego kina”) była ściśle uwikłana w narastający klimat fatalizmu i chwiejności, jaka zapanowała w USA i na świecie w trakcie i po II wojnie światowej. Poza czynnikami historycznymi - ważne były też procesy modernizacyjne wpływające na ówczesną ludzką kondycję i obyczajowość. Poczucie kryzysu tożsamości powiązane było z dynamiczną industrializacją oraz pojawieniem się społeczeństwa masowego i konsumpcyjnego. Osobnym czynnikiem były impulsy emancypacyjne w sferze płci i społecznego gender. Postać kobiety fatalnej, niszczącej mężczyzn była w filmach symptomem reakcji na te zjawiska: nasilającego się mizoginizmu.
Estetycznie wizualna warstwa Noir wiele zawdzięcza europejskiej kinematografii, szczególnie ekspresjonizmowi niemieckiemu, który został przyswojony przez Hollywood dzięki emigrantom z Europy (m.in. takim twórcom jak Fritz Lang, Billy Wilder, Robert Siodmak, Otto Preminger, William Wyler). Z kolei komplikacje psychologicznego działania i motywacji bohaterów czarnego kina, ich niejednoznaczność etyczna inspirowane były popularnością teorii psychoanalitycznych Zygmunta Freuda i jego uczniów.
Stylistyka Noir to powtarzalny rytuał stałych sygnaturalnych znaków i symboli. Czarny film rozgrywa się zazwyczaj w mieście; do jego stałej ikonografii należy np. widok nocnej asfaltowej ulicy, mokrej po deszczu. Mroczny i niepokojący nastrój uzyskiwany jest przy pomocy ekspresyjnych środków: wyrazistych cieni, mocnych kontrastów, dominacji linii ukośnych i wertykalnych nad horyzontalnymi, nisko lub wysoko umieszczonych świateł kluczowych, agresywnego montażu i dezorientacji widza za sprawą unikania panoramicznych planów pełnych.
Postacie w filmie Noir często nie są wyodrębnione z tła, wtapiają się w nie, często ich wzajemny dystans podkreślany jest poprzez oddzielanie ich od siebie różnymi elementami kadru (drzwiami, oknami). Filmy operują chętnie zaburzoną, skomplikowaną nielinearną chronologią oraz posługują się często werbalnym komentarzem i narracją spoza kadru.
Najbardziej wpływowym aktorem czarnych filmów był Humphrey Bogart, który wykształcił charakterystyczny typ męskiego bohatera – prywatnego detektywa lub przestępcy. Wraz ze swoją żoną – Lauren Bacall stworzyli schemat i typ najpopularniejszej ówcześnie ekranowej pary. Popularnymi duetami aktorskimi Noir byli również Adrian Ladd i Veronica Lake. Ikoną kobiecości filmu Noir stała się także Rita Hayworth. Jane Greer stała się prototypem ról kobiet fatalnych. Pośród innych znaczących aktorów kina czarnego warto wymienić Jamesa Cagneya, Richarda Conte, Richarda Widmarka, Burta Lancastera czy Robert Mitchum.
Termin Film Noir narodził się wtórnie na gruncie refleksji francuskiego filmoznawstwa. Po raz pierwszy w 1946 użył go krytyk Nino Frank, a spopularyzowali go w swej książce francuscy krytycy Raymond Borde i Étienne Chaumeton. Kino Noir do dnia dzisiejszego fascynuje i inspiruje nowoczesną i ponowoczesną kulturę popularną i wysoką. Po latach filmy tej odmiany żyją swoim drugim życiem jako swoiste obiekty kultu w obrębie popkultury i ujawniają swoje nieoczywiste, ukryte głębinowe wymiary.
Kurator cyklu – dr hab Rafał Szczerbakiewicz
CreArt. Sieć miast na rzecz twórczości artystycznej
