Czy muzyka przedstawia rzeczywistość? (część I)
Od gdaczącej kury do sunącego łabędzia : dobrze znane i mniej znane muzyczne „obrazy” w utworach z różnych epok (kompozytorzy : Ludwig van Beethoven, Fryderyk Chopin, Antonin Dworzak, César Franck, Georg Friedrich Haendel, Feliks Mendelssohn, Wolfgang Amadeusz Mozart, Jean-Philippe Rameau, Camille Saint-Saëns)
Problem relacji muzyki do rzeczywistości pozamuzycznej jest przedmiotem polemik i dyskusji od bardzo dawna. Starożytni (z Pitagorasem na czele) naukę i muzykę uważali za tożsame, opis muzyki był dla nich równoważny z opisem Wszechświata. Obecnie w muzykologii dominuje pogląd skrajnie odmienny : muzyka nie przenosi znaczeń, nie przedstawia rzeczywistości, jest systemem apeli których zadaniem jest wywołanie u słuchacza określonych uczuć, stanów emocjonalnych. Nie próbując rozstrzygnąć tego sporu, staram się jedynie przeprowadzić (bardzo ogólną) klasyfikację sposobów funkcjonowania pozamuzycznych określeń towarzyszących niektórym dziełom muzycznym. Obok utworów „ilustracyjnych” (Kura Rameau, Łabędź Saint Saënsa, część III symfonii „z Nowego Świata” Dworzaka), przytaczam takie, których „program” stanowi ekspresja uczuć i wrażeń kompozytora (np. symfonia „Pastoralna” Beethovena, czy „Włoska” Mendelssohna), a także inne, którym pozamuzyczne etykietki przyczepili współcześni im słuchacze (np. preludium „Deszczowe”, czy etiuda „Rewolucyjna” Chopina, symfonia „Jowiszowa” Mozarta), oraz te w przypadku których elementem pozamuzycznym jest dedykacja (np. symfonia „Haffnerowska” Mozarta). Osobny rozdział, to utwory którym „program” (bez wprowadzania etykietek jednak) przypisali słynni ludzie pióra (por. Proust i sonata skrzypcowa Francka, Romain Rolland i concerti grossi Haendla).
Marek Kęsik
