11 i 12 czerwca 2019 roku w Lublinie odbyło się zorganizowane przez Program Miast Międzykulturowych Rady Europy robocze spotkanie poświęcone inteligentnym wskaźnikom działań na rzecz spójności społecznej.
Międzykulturowość to idea oparta na przekonaniu, że ogromne znaczenie ma zapewnienie podstawowych usług integracyjnych (korzystanie z praw, usług i pomocy społecznej), wspierają one bowiem rozwój na poziomie indywidualnym (wykształcenie, zatrudnienie, dochody, zdrowie, mieszkalnictwo itd.). Za podstawowy cel integracji przyjmuje się na ogół zmniejszenie luk pomiędzy dostępem do tych obszarów życia społecznego cudzoziemców i społeczności przyjmującej, jej sukces mierzy się zaś przy pomocy wskaźników monitorujących zmniejszanie się wspomnianej luki. Równie ważne jest jednak przeświadczenie, że chociaż wspomniane wyżej warunki życia są niezwykle ważnym źródłem dobrostanu i indywidualnego poczucia spełnienia, równie ważne są inne, symboliczne, emocjonalne i psychologiczne wymiary integracji - aspekty związane z życiem w społeczeństwie: poczucie przynależności, poczucie bycia akceptowanym niezależnie od różnic kulturowych, spójność społeczna, postawy wobec różnorodności czy poziom postrzeganej dyskryminacji.
Postawy i percepcja "innego" i różnorodności dopiero niedawno stały się wyraźnym celem polityk publicznych, szczególnie na poziomie lokalnym.
Analizując osobiste historie interakcji docieramy do wyraźnie zaznaczającej się wspólnej narracji: oprócz poczucia bezpieczeństwa i samorealizacji, ludzie potrzebują czuć się częścią społeczeństwa. Historie te pokazują, jak ważne jest dla nowoprzybyłych poczucie, że są mile widziani tacy, jacy są - bez ocen czy uprzedzeń. Prawdziwa integracja wymaga wiele od społeczności przyjmującej: cierpliwości, umiejętności odwzajemniania relacji, szacunku, uznawania odrębności kulturowej, uznawania odrębności indywidualnej, gotowości do wzmacniania (empower) nowoprzybyłych.
Perspektywa międzykulturowa umożliwia tworzenie polityk, w których możliwe jest uwzględnienie tych czysto ludzkich i kulturowych wymiarów. Jej sercem są symboliczne, interpersonalne aspekty integracji.
Podstawowymi narzędziami międzykulturowości w zarządzaniu różnorodnością są:
Prowadzenie polityki integracji międzykulturowej wymaga pracy związanej z budowaniem przestrzeni do wzajemnego dostosowywania się zarówno nowoprzybyłych, jak i społeczności przyjmującej, wzmacnianiem kompetencji kulturowych i tworzeniem warunków do nieustannych interakcji pomiędzy różnymi grupami. Wzajemne spotkania, interakcje, wspólne działania powodują zmiany - zamiast niezmiennych i "czystych" kultur, dostajemy hybrydy, zupełnie nowe twory powstałe w ich wyniku. Trudno więc się dziwić, że kiedy społeczeństwa stają przed wyzwaniem większej różnorodności, większej równości, zmian tradycyjnie pojmowanych ról płci społeczno-kulturowej czy struktury klasowej, hierarchii wiedzy, praktyk demokracji - wiele osób ma trudności z przedefiniowaniem własnej tożsamości. Migracje i różnorodność kulturowa koncentrują i uwypuklają te frustracje, stając się ich namacalnym winowajcą. Nauki społeczne udowodniły przecież, że ksenofobię powoduje poczucie bezsilności. Międzykulturowość z kolei to redefiniowanie indywidualnych i zbiorowych tożsamości poprzez celowe poddawanie ich negocjacjom w kontekście życia codziennego.
Celem warsztatu, który odbył się w Lublinie w dniach 11-12 czerwca 2019 roku, było zastanowienie się nad tym, na ile mierzalny jest wpływ polityk integracji międzykulturowej.
Pośrednia analiza polityk międzykulturowych dokonana została w ramach badania przeprowadzonego w 2017 roku przez Migration Policy Group. Z badania tego wynika, że
miasta, które osiągają wyższe wyniki w indeksie miast międzykulturowych, lepiej radzą sobie także jeżeli chodzi o zaufanie do administracji publicznej, społeczny odbiór bezpieczeństwa, dostęp do rynku pracy, jakość usług publicznych a także poziom akceptacji różnorodności (traktowanej jako fakt pozytywny).
Nie zmienia to faktu, że przydatna byłaby bardziej złożona analiza - jeżeli jako normę w budowaniu polityk publicznych traktujemy polityki oparte na dowodach (evidence-based policies). Choć "twarde" dane - demograficzne, dotyczące zatrudnienia, poziomu edukacji itp. - są relatywnie łatwo dostępne, wciąż trudno o dane "miękkie", dotyczące postaw. przekonań czy subiektywnego poczucia "włączenia" lub "wykluczenia".
Pierwszym wyzwaniem jest więc identyfikacja wskaźników i źródeł danych, które mogłyby potwierdzić ogólną skuteczność polityk międzykulturowych w kategorii spójności społecznej. W idealnym wariancie dobrze byłoby prowadzić badania podłużne spójności społecznej za pomocą jakiejś formy "barometru". Współcześnie większość miast nie mierzy rezultatów i wpływu polityk międzykulturowych - wyjątkiem jest kraj Basków w Hiszpanii, który prowadzi regularne badania spójności społecznej.
Po drugie, skoro interakcje są sercem podejścia międzykulturowego (w oparciu o teorię kontaktu), dobrze byłoby sprawdzić, jakiego rodzaju działania na rzecz kontaktu sprawdzają się najlepiej na poziomie mikro.
Miasta organizują wiele różnych rodzajów aktywności: festiwale, wystawy, debaty, wydarzenia sportowe, ogrodnictwo społecznościowe, kolacje wspólnotowe, spacery międzykulturowe, autobus międzykulturowy, ludzkie biblioteki, akademie przywództwa międzykulturowego, warsztaty kompetencji międzykulturowych itp.). Dobrze byłoby wiedzieć, które rodzaje interwencji działają lepiej, w jakim kontekście i dla kogo. Jak mogłoby to być mierzone? Jakiego rodzaju skutek lub zmiana powinny być analizowane na poziomie indywidualnym? Czy można to robić w czasie rzeczywistym, niedrogo i w oparciu raczej o już istniejące dane, niż przeprowadzane na miejscu ankiety i kwestionariusze?
Niektóre z miast zbierają informacje o uczestnikach różnorodnych aktywności (uwzględniające różnorodne charakterystyki demograficzne, takie jak wiek i język) czasem pytając o informację zwrotną po wydarzeniu (porównaj: Melton). Niemniej w najlepszym przypadku jest to pytanie o produkt, nie zaś o wpływ wydarzenia na jego uczestników. Bardzo rzadko miasta (np. Montreal) dokonują dogłębnych ocen reakcji, zmiany odczuć i poglądów uczestników i uczestniczek wydarzeń międzykulturowych. Prawie nigdy natomiast nie badają trwałości zmian bazując na początkowych ocenach.
Właściwe narzędzie mierzące oddziaływanie takich wydarzeń byłoby w stanie ocenić rezultaty zarówno działań skierowanych na celowe optymalizowanie relacji społecznych, a także takich, w których ludzie z różnych środowisk uczestniczą w sposób naturalny. Instrument ten byłby w stanie pomógłby określić “jakość interakcji”. Pomógłby także zrozumieć, jakie czynniki w największym stopniu przyczyniają się do osiągnięcia zamierzonych rezultatów - odpowiedniego poziomu różnorodności, wspólnoty celów, a także innych elementów takich jak na przykład projektowanie przestrzenne. Bardzo pomocna byłaby wiedza, czy, zgodnie z opiniami wielu badaczy, spontaniczne działania dają lepsze rezultaty niż te zaplanowane.
Aby to się udało, potrzebna jest grupa kontrolna oraz dane bazowe.
Kolejna część dyskusji została poświęcona potencjalnie przydatnym wskaźnikom do pomiarów indywidualnych, wskazujących czy dana aktywność zwiększyła poczucie przynależności, zmniejszyła dystans, brak zaufania czy strachu, przyczyniając się tym samym do zwiększenia spójności społecznej.
Sugestie:
W stronę Barometru Klimatu Spójności
Barometr był omawiany jako narzędzie bazujące na dwóch innych:
Narzędzie mierzące bezpośredni efekt działań kontaktowych składa się z:
Dane będą wybierane bazując na “wskaźnikach spójności”: poczucie bezpieczeństwa, inkluzywność, zaufanie (w i pomiędzy społecznościami), interakcja oraz dobre samopoczucie.
Dane:
Bezpieczeństwo: poziom przestępczości względem lokalizacji, skargi sąsiedzkie, przestępstwa z mowy nienawiści, błędne zgłoszenia wynikające z dyskryminacji.
Inkluzywność: Dystrybucja geograficzna usług wewnątrz oraz pomiędzy miastami i społecznościami (także mieszane oraz oddzielne miejsca przeznaczone dla społeczności); demografia szkół I ich wyniki, dostępność dla niepełnosprawnych, bezrobocie oraz rozłożony na czynniki demograficzne, indeks integracji IPL.
Zaufanie: niewłaściwe zgłoszenia, ankieta domowa z rutynowymi pytaniami odnośnie percepcji i stosunków do różnorodności.
Interakcja: ilość mieszanych małżeństw oraz przyrost naturalny, reakcje na mowę nienawiści, przyjaźnie międzykulturowe, różnorodność kultury oraz restauracji w sąsiedztwie, różnorodność w szkołach i najbliższej okolicy.
Dobre samopoczucie: dostęp i użyteczność opieki medycznych, dostęp do opieki dziecięcej oraz demografia przemocy domowej.
NASTĘPNE KROKI
Dyskusja na temat specyfikacji potencjalnej aplikacji, stworzenie listy cech dla nowego narzędzia albo zaadaptowania starego
Praca z statystykami z miast wielokulturowych nad dostępnością danych oraz specyfikacja danych potrzebnych do funkcjonowania Barometru
Rozwijanie aplikacji jako narzędzia statystycznego. W razie potrzeby, w zależności od kosztów, dodatkowy fundraising.
Zapraszamy do zapoznania się z raportem z seminarium nt. wskaźników spójności społecznej w angielskiej wersji językowej (do pobrania poniżej).
W dniach 1-3 października 2015 odbyła się w Lublinie czwarta już edycja Kongresu Inicjatyw Europy Wschodniej (KIEW). Organizowany co roku w ramach Centrum Kompetencji Wschodnich kongres to miejsce dialogu różnorodnych środowisk: w tegorocznej edycji wzięło udział blisko 1000 osób z 20 krajów świata - wśród zarejestrowanych osób znaleźli się przedstawiciele i przedstawicielki Ukrainy, Gruzji, Armenii, Azerbejdżanu, Białorusi, Mołdawii, Polski, Rosji, Litwy, Macedonii, Rumunii, Stanów Zjednoczonych, Tadżykistanu, Wielkiej Brytanii i Węgier.
Program Kongresu Inicjatyw Europy Wschodniej (KIEW) 2015 obejmował dziewięć linii programowych: 25 lat samorządności, Edukacja i nauka, Dziedzictwo, Konteksty, Kultura dla rozwoju, Zrównoważony rozwój, Miasta międzykulturowe, Turystyka, Bezpieczeństwo w Europie Wschodniej. Za część pn. Miasta Międzykulturowe, która odbyła się w gościnnym wnętrzu Klasztoru Ojców Dominikanów na Starym Mieście, odpowiadała Kancelaria Prezydenta, zaś partnerem linii programowej był Program Miast Międzykulturowych Rady Europy.
W związku z rosnącą liczbą uchodźców szukających schronienia w Europie, temat integracji cudzoziemców i cudzoziemek nabiera znaczenia zarówno dla samorządów, jak i zwykłych mieszkańców/ek miast. W Polsce rola i zadania samorządów lokalnych w procesie integracji cudzoziemców i cudzoziemek ciągle nie jest jasna, choć coraz więcej miast ma świadomość, że proces integracji odbywa się właśnie na ich poziomie. Lublin od kilku już lat buduje system zarządzania różnorodnością kulturową. Jako część Programu Miast Międzykulturowych Rady Europy, miasto korzysta z doświadczenia i zasobów tej europejskiej sieci, coraz aktywniej zabiega również o współpracę z innymi samorządami w Polsce. Tymczasem w sąsiedniej Ukrainie, narodowa sieć miast międzykulturowych (ICC-UA) z powodzeniem współpracuje, poszukując rozwiązań pojawiających się na ich terenie problemów. Wiele spośród tych miast przyjmuje obecnie znaczące liczby uchodźców z południowo-wschodniej części kraju – strefy konfliktu militarnego - mimo iż do tej pory nie miały doświadczenia w radzeniu sobie z tego typu sytuacjami. Miasta takie jak Melitopol, Łuck, Pawłograd, Pryłuki, Winnica i Sumy o konieczności integracji międzykulturowej w Ukrainie przekonały się w dramatycznej sytuacji, z którą radzą sobie wprowadzając lokalne strategie integracji.
W trzech sesjach w ramach linii programowej Miasta Międzykulturowe wzięli udział przedstawiciele i przedstawicielki polskich i ukraińskich samorządów: Krakowa, Poznania, Lublina, Melitopola, Łucka, Pawłograd, Pryłuki, Winnicy i Sum; przedstawiciele i przedstawicielki środowiska zajmującego się integracją cudzoziemców/ek w Lublinie oraz eksperci/tki Rady Europy: Phil Wood, Kseniya Khovanova - Rubicondo oraz Daniel de Torres.
Więcej informacji na temat KIEW znajduje się na stronie internetowej: http://kongres.lublin.eu/ oraz profilu Facebook Centrum Kompetencji Wschodnich
Zdjęcia: Anna Grabowska-Kłoda, Jarosław Dudziak.