Autor: Malina Prześluga
Reżyseria: Piotr Ratajczak
Muzyka: Tomasz Lewandowski
Scenografia, kostiumy, reżyseria świateł: Marcin Chlanda
Obsada:
- Bożena Adamek – Kangurzyca, Matka
- Alina Szczegielniak – Prosiaczek, Ciotka Staszka
- Dominika Feiglewicz – Królik
- Rafał Szumera – Kubuś Puchatek, Kuba
- Grzegorz Łukawski – Kłapouchy, Ojciec
- Antoni Milancej – Krzyś, Maciek Andrzejak
Czas trwania 60 min.
Dramat Maliny Prześlugi we wrześniu 2020 roku otrzymał Gdyńską Nagrodę Dramaturgiczną, czyli najwyższe (także finansowo) wyróżnienie jakie może otrzymać w Polsce autor tekstu dla teatru. Malina Prześluga napisała sztukę bardzo niepoprawną obyczajowo, która ukrywa w środku (jak śliwka pestkę) sztukę naprawdę polityczną. Ta pierwsza wzbudziła protesty niektórych środowisk, tę drugą nie wszyscy chcą dostrzec.
Pierwszym tematem „Debila” jest problem niepełnosprawności. Debil to było przecież kiedyś takie ohydne słowo naznaczające osoby upośledzone umysłowo, odstające od normy. Prześluga oddaje głos jednej z nich. Czterdziestoletni Kuba nie jest samodzielny, ma umysł pięciolatka i właśnie jedzie z rodzicami tramwajem na imieniny ciotki Staszki. Wchodzimy w sam środek jego monologu, Kuba próbuje żyć równocześnie w dwóch światach, tym rzeczywistym, zredukowanym do kilku obszarów poznania i w drugim, z bajki o Kubusiu Puchatku. Rafał Szumera nie imituje żadnej z chorób, żadnego upośledzenia. Przestrzeń gry przypomina surrealny ogródek, pierwszy kadr pokazuje Kubę śpiącego na wielkiej białej łyżce, z której wyrasta choinka. Bohater Szumery ubrany jest w pomarańczowy garnitur, wygląda jak elegancki hipster ze Zbawixa, jak gwiazda telewizyjnego show. Daje się ponosić opowieści, tylko słowa go zdradzają, tylko z języka, którym mówi, wynika jego prawdziwa pozycja społeczna i granica poznania.
Monstrualny, pędzący jak tramwaj po szynach na długiej prostej, monolog Kuby, kontrapunktowany jest finalną opowieści matki niepełnosprawnego dziecka. Bożena Adamek mówi monolog matki Kuby, wstrząsającą, realistyczną opowieść o życiu z niepełnosprawnym dzieckiem, o pustce i biedzie. O monotonii i strachu, co będzie potem, kiedy zabraknie jej sił do opieki. Opowieść zaniedbanej, udręczonej kobiety, której życie skończyło się wraz z chorobą Kuby, jest poruszającą puentą spektaklu.
O niepełnosprawność Kuby, o taką prezentację „innego” w teatrze wybuchła przed premierą wielka awantura. Pisano listy do „Dialogu”, który opublikował „Debila”, zarzucano stygmatyzację osób niepełnosprawnych, niezrozumienie problemu, środowisko związane z Teatrem 21 Justyny Sobczyk i Justyny Lipko-Koniecznej żądało wyłączności na podobne tematy i bohaterów, twierdząc, że niepełnosprawnego w teatrze może (i powinien) grać tylko ktoś naprawdę niepełnosprawny. Inaczej jest to kradzież tożsamości, podszywanie się pod nieswoją narrację. Tymczasem Prześluga, a tym bardziej Ratajczak, potrzebują takiego a nie innego Kuby, żeby pójść krok dalej. Sztuka i spektakl nie są realistycznym zapisem z jednego dnia osoby niepełnosprawnej, w pewnym momencie, perspektywa rozszerza się. Nie o jedną rodzinę tu chodzi, nie o jedno mieszkanie, takie czy inne miasto a o cały kraj. I tu zaczyna się drugi wielki temat „Debila”.
Z niepełnosprawnego Kuby wychodzi Polak, obywatel i wyborca. Komentator i beneficjent rzeczywistości. Człowiek przerażony światem, który uciekł gdzieś daleko. Owszem, to ryzykowny zabieg, ale logiczny, bo skoro według politycznej poprawności inność to wymysł, inni to my, nie jesteśmy inni, tylko wszyscy tacy sami, może cały naród jest Kubą, Kuba przemawia za niego, artykułuje jego fundamentalne potrzeby. Ucieczka czterdziestoletniego Kuby z imienin do domu, pierwsza samodzielna wyprawa bez rodziców kończy się w Pałacu Prezydenckim. Kuba dołącza do grupy osób na wózkach zwiedzających siedzibę głowy państwa, wchodzi do gabinetu i postanawia zmienić świat. Prześluga i Ratajczak dyskretnie tkają odniesienia do filmów: „Forresta Gumpa” oraz „Głupiego i głupszego”, dają współczesnemu Kubusiowi władzę Króla Maciusia Pierwszego. Marzenie bohatera rozsadza jego rzeczywistość, a może staje się rzeczywistością. Kuba zostaje prezydentem, poznany w autobusie kolega bez nóg - Maciej Andrzejak – premierem. Kuba postanawia zaprowadzić porządek w kraju, wygłasza orędzia, zaczyna rządzić dekretami.
I wtedy rozumiemy, w błysku olśnienia, że rządy Kuby są metaforą oczekiwań tej części polskiego społeczeństwa, która lepi świat z resentymentów, z biedy i niezrozumienia szybko zmieniającego się świata, jest rozzłoszczona i zła: z powodu cierpienia, braku pomocy i perspektyw. To w ich imieniu odzywa się Kuba, chce prawa i sprawiedliwości czyli powszechnej równości. Skoro wszyscy będą tacy sami, brzydcy i bezbronni, biedni i upośledzeni, zniknie przemoc wobec słabych, „wszyscy będziemy dobzi”.
Przemawiający Kuba Szumery idzie dalej, woła: „Usuwamy wszystko, co jest przeszkodą, usuwamy wszystko, czego nie rozumiemy. Co nie może być częścią naszej rzeczywistości”. I nie tylko brzmi jak Krzysztof Kononowicz ze słynnego spotu kandydata na prezydenta, ogłaszający, że kiedy on zostanie wybrany na najwyższy urząd, znikną wszystkie patologie, całe polskie złodziejstwo i „nie będzie niczego”. „Unieważniam wszystko, czego nie rozumiem” – krzyczy Kuba i jest w tym krzyku cały polski strach. Likwidacja inności jest możliwa przez zejście wszystkich na ten sam poziom wykluczenia i upodlenia. Inność jest bronią przeciwko tym, którzy nie są inni. Historia niepełnosprawnego chłopca, który uciekł z domu zmienia się w przedstawieniu w diagnozę narodzin totalitaryzmu, w studium uwiedzenia populizmem. „Tylko ja będę mówił. Odebrałem wam głos!” – krzyczy Szumera w uniesieniu, to już nie chory chłopak śniący swój sen, to prorok nowego porządku. Brzmi znajomo, prawda?
Łukasz Drewniak, kurator programu teatralnego w Teatrze starym w Lublinie
Parter i loże sali widowiskowej wyposażone są w pętlę indukcyjną.
