20 czerwca obchodzimy Światowy Dzień Uchodźcy, coroczne święto ustanowione przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 4 grudnia 2000 roku. Wspólny, europejski slogan tegorocznego święta brzmi "Wspólne miasto, wspólna przyszłość". To dobry moment na przypomnienie kilku podstawowych faktów na temat uchodźców i uchodźczyń, pamiętając, że mieszkając również w Lublinie, są i będą częścią naszej społeczności.
Historia przyjmowania uchodźców w Polsce
Uchodźcy nie pojawili się w Polsce dopiero w 2015 roku. Historia ich przyjmowania jest dłuższa niż myślisz - czytamy w broszurze "Uchodźcy w Polsce i w Europie" wydanej z okazji Światowego Dnia Uchodźcy. W latach 1945 - 1989 Polska przyjęła do siebie 20-30 tysięcy osób: w 1948 roku ok. 13,5 - 15 tys. Greków i Macedończyków uciekających przed wojną domową w Grecji (choć większość zdecydowała się na powrót do kraju, część z nich do tej pory mieszka w Polsce, przede wszystkim w województwie zachodniopomorskim). W 1973 roku przyjęliśmy ok. 6 tys. Chilijczyków uciekających przed reżimem Pinocheta (również większość z nich wróciła do domu). Historia zinstytucjonalizowanego przyjmowania uchodxców rozpoczyna się w Polsce w latach 90-tych, od momentu uznania Polski za kraj bezpieczny (kraj bezpieczny w prawie międzynarodowym i unijnym to kraj, w którym "panuje ustrój demokratyczny, nie ma w nim prześladowań, nie stosuje się tortur, nieludzkiego lub poniżającego traktowania lub kar, nie występuje w nim zagrożenie poprzez użycie przemocy oraz nie ma w nim konfliktu zbrojnego"). Polska zdecydowała się wtedy na przyjęcie grupy uchodźców znajdujących się na zawróconym ze Szwecji do Polski statku, choć była do tego zupełnie nieprzygotowana - nie była sygnatariuszem Konwencji Genewskiej, nie miała także przeszkolonych osób i instytucji, które mogłbyb się tym zajmować, ani odpowiedniej infrastruktury, która pozwoliłaby choćby na zakwaterowanie uchodźców.
W 1991 roku Polska staje się sygnatariuszem Konwencji Genewskiej, wtedy również do polskiego prawa wprowadzono termin "uchodźca" w rozumieniu zgodnym z Konwencją Genewską. Do połowy lat 90-tych liczba złożonych w Polsce aplikacji nie przekracza tysiąca, w kolejnych latach następuje stopniowy, równomierny wzrost tej liczby, choć liczba wniosków, w porównaniu z krajami Europy Zachodniej, jest nadal bardzo niewielka. Zmieniają się także grupy etniczne i narodowości, których przedstawiciele i przestawicielki szukają azylu w Polsce. W pierwszej połowie lat 90-tych są to przede wszystkim uchodźcy z Bośni i Hercegowiny, Etiopii, Armenii, Iraku i Libanu. W kolejnych latach liczba aplikacji wzrasta, pojawiają się nowe grupy - Somalijczycy a także Romowie będący obywatelami Rumunii i Bułgarii.
W 1997 roku, w związku z planowanym przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej, prawo polskie zostaje dostosowane do standarwód unijnych - w nowej ustawie o cudzoziemcach wprowadzono szczegółowe zasady postępowania z osobami, które otrzymały status uchodźcy, a także wprowadzała przepisy dotyczące pomocy socjalnej dla osób czekających na decyzję w sprawie nadania statusu. Nowelizacja ustawy o pomocy społecznej wrowadza również pojęcie "integracji uchodźców".
Od początku XXI wieku liczba aplikacji o nadanie statusu uchodźcy jest nadal bardzo niewielka i wzrasta w powolnym, równomiernym tempie. Z 4000 wniosków w 1998r., w 2003r. rośnie do niespełna 7 tysięcy (ten rok to czas ucieczki obywateli Federacji Rosyjskiej narodowości czeczeńskiej uciekającej przed wojną), w roku 2010 zarejestrowano już ponad 10 tysięcy aplikacji. Jednak w kolejnych latach liczba ta ponownie spada do 6-7 tysięcy rocznie. W 2013 roku o ochronę ubiega się wsprawdzie nieco ponad 15 tys. osób, jednak w 2014 roku liczba ta spada do 6 621. W 2015 roku ponownie następuje wzrost liczby aplikacji - jest ich nieco ponad 12 tysięcy. Trzeba podkreślić, że w porównaniu do krajów Europy Zachodniej liczba osób ubiegających się o status uchodźcy w Polsce jest wciąż mikroskopijna. Bardzo niewielki jest też odsetek rozpatrzonych pozytywnie wniosków. Statystyki z lat dwutysięcznych pokazują, że status uchodźcy otrzymuje jedynie 200-300 osób rocznie. Kilkaset osób rocznie uzyskuje także ochronę uzupełniającą oraz pobyt tolerowany (w 2013 roku złożono 15 253 aplikacji o nadanie statusu uchodźcy, 208 osób otrzymało status, 146 ochronę uzupełniającą a 405 pobyt tolerowany).
Główne kraje pochodzenia
Czeczenia: od 2000r. Czeczeni stanowią największą grupę spośród osób starających się o ochronę w Polsce. Po rozpadzie Związku Radzieckiego Czeczeni walczyli o niepodległe państwo, co doprowadziło do I (1994 - 1996) i II (1999 - 2003) wojny czceczeńskiej. W 2003 roku Czeczenia staje się częścią Federacji Rosyjskiej, a władzę w niej obejmuje prorosyjski prezydent Ahmat Kadyrow, a następnie Ramzan Kadyrow, który rządzi w Czeczenii do dziś. To własnie jego reżim skłania Czeczenów i Czeczenki do opuszczenia swojego kraju. W 2003 roku od obywateli rosyjskich pochodziło ok. 80% aplikacji o nadanie statusu, w kolejnych latach liczba uchodźców z tego regionu wzrastała, jednak status uchodźcy uzyskuje niewiele osób aplikujących. Według szacunków, w Polsce przebywa obecnie ok. 20 tysięcy Czeczenów i Czeczenek, w Lublinie mieszka kilkadziesiąt osób narodowości czeczeńskiej.
Somalia: Somalijczycy pojawiają się w Polsce od lat 90-tych XX wieku z powodu wojny domowej, która wybuchła w 1991 roku. Dziś w Warszawie działają dwie ważne organizacje Somalijczyków: Fundacja dla Somalii oraz Stowarzyszenie Somalijskie w Rzeczypospolitej Polskiej.
Afganistan: pierwsi uchodźcy z Afganistanu docierają do Polski w 2001 roku w związku z rozpoczęciem zbrojnej interwencji amerykańskiej. W latach 2002-2004 Polska przyjmuje 902 aplikacje o nadanie statusu uchodźcy od obywateli i obywatelek tego kraju, co stanowiło 5% wszystkich aplikujących. W kolejnych latach liczba ta spada ponizej 100 wniosków rocznie.
Syria: kraj ten opuściło już w sumie 4,2 miliona uchodźców, zaś 6,5 miliona to osoby wewnętrznie przesiedlone, lecz cały czas pozostające na terenie Syrii. Znaczna większość uchodźców z Syrii pozostaje w krajach sąsiadujących - ok. 2,5 miliona Syryjczyków zamieszkuje obecnie w samej Turcji, ogromna liczba również w Libanie i Jordanii. W Polsce w 2014 roku 104 osoby obywatelstwa syryjskiego złożyły wnioski o status uchodźcy; ochrony udzielono wówczas 115 osobom (status uchodźcy), ochronę uzupełniającą zaś 17 (trzeba pamiętać, że procedura uchodźcza wg NIK trwa średnio 14,5 miesiąca, stąd osoby, które uzyskały ochronę mogły złożyć wnioski nawet w 2012 roku). W 2015 roku 295 osób z Syrii złożyło wnioski o status uchodźcy; przyznano go 203 osobom, trzem zaś ochronę uzupełniającą.
Gruzja: Co roku do Polski trafia także kilkuset obywateli i obywatelek Gruzji - do szukania azylu zmusza ich najczęściej wyjątkowo trudna sytuacja osobista czy trudne warunki ekonomiczne. Wnioski te niemal w 100% rozstrzygane są na niekorzyść składających - w 2014 roku jedynie 44 osoby z Gruzji otrzymały zgodę na pobyt tolerowany, statusu uchodźcy ani ochrony uzupełniającej nie otrzymała żadna osoba. W 2015 roku wpłynęło 394 wnioski, jedynie 6 osób uzyskało pobyt tolerowany.
Białoruś: W Polsce uzyskują status uchodźcy przede wszystkim aktywiści/tki społeczni/e, dziennikarze/rki i studenci/tki zaangażowani w działania przeciwko reżimowi Alekdandra Łukaszenki. W 2014 i w 2015 roku obywatele/ki Białorusi złożyli po 25 wnioskow o nadanie statusu uchodźcy.
Ukraina: Obywatele/ki Ukrainy, zaraz po Czeczenach/kach, stanowią największą grupę składającą w Polsce wnioski o nadanie statusu uchodźcy. W 2014 roku liczba aplikacji wyniosła 2253, w 2015 - 2305. Tak duża liczba osób opuszczających swój kraj to efekt konfliktu na Wschodzie i Południu Ukrainy - w jego wyniku setki tysięcy osób straciły dach nad głową. Na Ukrainie według szacunków jest obecnie 1,4 miliona osób wewnętrznie przesiedlonych - czyli takich, które schronienia szukają w innych częściach swego kraju. Niestety sytuacja ekonomiczna kraju czyni zbudowanie nowego życia w innych częściach Ukrainy prawie niemożliwym - ukraińska hrywna dramatycznie osłabiła się w stosunku do innych walut, w luty 2016 r. kosztowała 14 groszy. Przesiedleńcy wewnętrzni mają również trudności z dostępem do mieszkań, opieki medycznej, znalezieniem pracy oraz wypłacaniu emerytur. Wszystkie te czynniki powodują, że wiele osób decyduje się na wyjazd do Polski lub innych krajów Europy Zachodniej. Niestety, w 2015 roku jedynie 6 osobom przyznano ochronę uzupełniającą, zaś 6 pobyt tolerowany.
Uchodźcy i uchodźczynie w Lublinie
W Lublinie od lat 90-tych XX wieku działał Ośrodek dla Cudzoziemców - prowadzona przez Urząd ds. Cudzoziemców instytucja, w której osoby ubiegające się o status uchodźcy, znajdują tymczasowe zakwaterowanie i opiekę. Przez ten czas przewinęły się przez niego setki osób z różnych stron świata, w ostatnim okresie przede wszystkim z Czeczenii. Wsparcie osobom w ośrodku, a także tym, które po uzyskaniu ochrony zdecydowały się pozostac w Lublinie, zapewniały - obok instytucji publicznych, przede wszystkim Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w Lublinie - organizacje pozarządowe: Stowarzyszenie Centrum Wolontariatu, Stowarzyszenie Dla Ziemi, Stowarzyszenie Homo Faber oraz Caritas Archidiecezji Lubelskiej. Organizacje te po dziś dzień, mimo likwidacji Ośrodka dla Cudzoziemców w Lublinie, wspierają osoby, które w poszukiwaniu lepszego życia trafiają do Lublina: prowadzą wolontariat na rzecz uchodźców (Centrum Wolontariatu), spotkania informacyjne (Stowarzyszenie Dla Ziemi, Stowarzyszenie Homo Faber), pomoc materialną i rzeczową (Caritas Archidiecezji Lubelskiej). Obok działającej przy Kancelarii Prezydenta Miasta Lublin Grupy Wsparcia Integracji, zrzeszającej przedstawicieli i przedstawicielki instytucji i organizacji wspierających integrację cudzoziemców i cudzoziemek w Lublinie, w ostatnich miesiącach powstał w Lublinie również Zespół do spraw pomocy uchodźcom, który reprezentują trzy legendy Solidarności: o. Ludwik Wiśniewski, prof. Jerzy Bartmiński i Wojciech Samoliński. Bo choć tworzenie ram organizacyjnych i prawnych w procesie przyjmowania uchodźców należy do państwa i samorządów, nie da się stworzyć skutecznego systemu bez wsparcia organizacji społecznych, organizacji społecznych, życzliwych sąsiadów, nauczycieli, lekarzy, prawników, wszystkich ludzi dobrej woli.
